ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 17، شماره 9، آذر 1403 ، شماره پی در پی 103

تبیین و بازگویی موضوعات اخلاقی در باب دوم مرزبان‌نامه از طریق تصویرسازیهای ادبی با رویکرد به تشبیه، کنایه و استعاره

صفحه (45 - 72)
ناصر پورمرادی ، هوشمند اسفندیارپور (نویسنده مسئول)، محمد حجت
تاریخ دریافت مقاله : دی 1402
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : فروردین 1403

چکیده

زمینه و هدف: تصاویر هنری و صورخیال در پیوند با زبان، دنیای اندیشه و خیال شاعر را بنمایش میگذارند. تحلیل و ارزیابی تصاویر خلق شده توسط هر یک از هنرمندان اعم از شعرا و نویسندگان، مشخص‌کنندۀ نوع نگرش آنان نسبت به جهان پیرامون خویش است در این میان جایگاه صورخیال بیانی و تمهیدات ادبی از جمله تشبیه، استعاره و کنایه در راستای القای معنی، پراهمیت و انکارناشدنی است. در این مقاله هدف اصلی نگارندگان آن است که با تکیه بر یکی از ابواب مرزبان‌نامه (باب دوم) به بررسی نقش و جایگاه صورخیال در القای مفاهیم و بنمایه های اخلاقی مدّنظر سعدالدین وراوینی بپردازیم.

روش پژوهش: روش مطالعه در این مقاله توصیفی ـ تحلیلی و بشیوۀ استقرایی است. داده های حاصل از پژوهش با مراجعه به باب دوم مرزبان‌نامه گردآوری شده است و مبنای مطالعات، روش کتابخانه ای و مراجعه به پایگاه های معتبر علمی میباشد.

یافته های پژوهش: یافته های پژوهش حاکی از آن است که وراوینی بمنظور ملموس‌سازی بسیاری از مفاهیم اخلاقی و تعلیمی، از کارکرد بلاغی تصاویر بخوبی بهره برده است و در این میان بمیزان بیشتری از تصاویر تشبیهی بهره گرفته است.

نتایج پژوهش: نتایج حاصل از پژوهش نشان‌دهندۀ آن است که مفاهیمی چون عدم دلبستگی به دنیا، پرهیز از بیخردی، توجه به عاقبت‌اندیشی، دوری از اسراف و تبذیر، وفاداری، چاره اندیشی، دوری از نفس‌پرستی، تمسک به دوستان حقیقی و مفاهیمی از این قبیل بیشترین مضامین اخلاقی مورد توجه در باب دوم مرزبان‌نامه است.

کلمات کلیدی
مرزبان‌نامه , سعدالدین وراوینی , تصویر , متون تعلیمی , آموزه های اخلاقی

• براهنی. رضا (1380). طلا در مس (در شعر و شاعری). تهران: زریاب، ص 113.
• بهار. محمدتقی (1391). سبک‌شناسی. چاپ هفتم. تهران: امیرکبیر، صص 15 و 19.
• پورنامداریان. تقی (1381). سفر در مه. تهران: نگاه، ص 24.
• پورنامداریان. تقی (1384). در سایۀ آفتاب. چاپ دوم. تهران: سخن، ص 30.
• تجلیل. جلیل (1376). معانی و بیان. چاپ هشتم. تهران: مرکز نشر دانشگاهی، ص 84.
• حاحظ. لابی عثمان عمرو بن بحر (1423 هـ . ق). الحَیَوان. بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، ص 132.
• خطیبی. حسین (1386). فن نثر در ادب پارسی. چاپ سوم. تهران: زوّار، ص 80.
• داد. سیما (1385). فرهنگ اصطلاحات ادبی. تهران: مروارید، ص 139.
• دهخدا. علی‌اکبر (1377). لغتنامه. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
• زرین‌کوب. عبدالحسین (1363). شعر بی‌دروغ، شعر بی‌نقاب. چاپ چهارم. تهران: جاویدان، ص 64.
• سیوطی. جلال‌الدین عبدالرحمن (1392). الاتقان فی علوم القرآن. چاپ دهم. تهران: امیرکبیر، ص 159.
• شفیعی‌کدکنی. محمدرضا (1401). صورخیال در شعر فارسی. چاپ بیست و سوم. تهران: آگه، صص 9 ـ 121.
• شمیسا. سیروس (1382). سبکشناسی نثر. چاپ هفتم. تهران: میترا، ص 76.
• صفا. ذبیح‌الله (1369). تاریخ ادبیات در ایران. ج2. چاپ سوم. تهران: فردوس، ص 1006.
• علوی مقدم. مهیار (1377). نظریه های نقد ادبی معاصر (صورتگرایی و ساختارگرایی). تهران: سمت، صص 14 ـ 15.
• فتوحی. محمود (1385). بلاغت تصویر. تهران: سخن، صص 39 ـ 43 و 44.
• کالر. جاناتان (1382). نظریه ادبی. ترجمه: فرزانه طاهری. تهران: نشر مرکز، ص 81.
• مجتبایی. فتح‌الله (1390). چند نکته دربارۀ مرزبان‌نامه: مصنّف و زبان اصلی آن. دوفصلنامه علمی ـ تخصصی علامه. سال یازدهم. پیاپی 33. صص 177 ـ 188.
• مصفّا. ابوالفضل (1381). فرهنگ اصطلاحات نجومی همراه با واژه های کیهانی در شعر فارسی. چاپ سوم. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ص 737.
• وراوینی. سعدالدین (1387). مرزبان‌نامه. تصحیح: خلیل خطیب رهبر. چاپ سیزدهم. تهران: انتشارات صفی علیشاه.
• همایی. جلال‌الدین (1389). فنون بلاغت و صناعات ادبی. تهران: اهورا، ص 205.
• یوسفی. غلامحسین (1398). دیدار با اهل قلم. چاپ دهم. 2 جلد. تهران: علمی، ص 272.